Muzeum Regionalne w Środzie Śląskiej

23.02.2021 •

Znani Średzianie

Sekretarz i kanclerz króla czeskiego Karola IV, biskup litomyski i ołomuniecki, doskonały skryba, zbieracz książek, a także osoba, która najprawdopodobniej przyczyniła się pośrednio do ukrycia skarbu średzkiego w naszym mieście. O kim mowa? Dowiecie się czytając poniższy tekst

Chodzi nam oczywiście o Jana ze Środy (łac. Johannes Noviforensis; niem. Johannes von Neumarkt; czes. Jan ze Středy), duchownego, dworzanina, pisarza i humanistę z XIV w.

Urodził się pomiędzy 1305 a 1320 r. w zamożnej, mieszczańskiej rodzinie. Nie posiadał wykształcenia uniwersyteckiego-wiedzę i umiejętności nabył w trakcie swojej służby kościelnej (głównie jako skryba). Zaczynał jako kancelista na dworze księcia ziębickiego Mikołaja. Przez krótki czas pracował w kancelarii Jana Luksemburskiego, lecz zasadniczo kariera Jana nabrała rozpędu dopiero za panowania Karola IV. Mniej więcej przed 16.X.1347 r. został mianowany notariuszem i dworzaninem króla czeskiego, ale głównym jego źródłem utrzymania były wtedy prebendy (to część dochodów kościelnych przypadająca określonym duchownym, pochodzące z rozdziału pieniężnych wpływów, np. z majątków ziemskich lub dziesięcin)-do końca swojego życia zachował takową w Środzie Śląskiej.

W 1353 r. został biskupem Litomyśla, ale nie porzucił swojej dworskiej pracy i wkrótce potem mianowano go kanclerzem. Od razu zabrał się do porządkowania spraw związanych z zarządzaniem i prowadzeniem królewskiej kancelarii. Ujednolicił styl wydawanych pism, zasady rejestrowania i przechowywania dokumentów, a wszystkim tamtejszym skrybom zapewniał odpowiednie przyrządy do pracy i formularze. Być może Jan ze Środy przyczynił się także do założenia Archiwum Czeskiej Korony.

Jako sekretarz Karola IV i członek jego dworu, dużo podróżował po Europie. Utrzymywał liczne znajomości z zagranicznymi politykami, dyplomatami i uczonymi, dzięki czemu nie tylko poszerzał swoją wiedzę, ale również mógł dopracowywać styl wydawanych przez siebie dokumentów. Efekt tych doświadczeń docenił nawet Francesco Petrarka chwaląc (w czasie swojego pobytu w Pradze) dokonania Jana w kwestii unowocześniania standardów stylistycznych wydawanych pism.

Wykazywał również duże zainteresowanie ówczesną nauką i kulturą. Czytał, zbierał, a nawet pożyczał książki. Stworzył dużą, prywatną bibliotekę, gdzie zgromadził nie tylko teksty o tematyce religijnej, lecz także autorów antycznych oraz współczesnych mu (np. dzieła Dantego Alighieri). Sam również pisał. Były to książki teologiczne i edukacyjne, po łacinie lub niemiecku. Komponował własne modlitwy oraz przekładał klasyczne teksty.

W 1364 r. otrzymał biskupstwo w Ołomuńcu, zaś swoje stanowisko jako kanclerz piastował aż do VI.1374 r.. Zwolniono go ze służby ze względu na stan zdrowia. Rozczarowany tą decyzją, wyjechał do Ołomuńca, gdzie poświęcił się administracyjnym pracom i zarządzaniem swoimi dobrami. W 1380 r. udało mu się zostać biskupem-elektem wrocławskim, lecz zmarł (24.XII.1380 r. w Modřice), nim jego wybór został zatwierdzony przez papieża Urbana VI.

Na koniec napiszemy jeszcze, co ma wspólnego Jan ze skarbem średzkim

Otóż jak zostało już wspomniane, zachował on praktycznie przez całe swoje życie prebendę średzką. Będąc zaś w bliskich kontaktach z Karolem IV (z racji bycia jego sekretarzem i kanclerzem), był w stanie dyskretnie załatwić królowi czeskiemu pożyczkę od znanych sobie średzkich czy wrocławskich Żydów. Z 1348 r. pochodzi dokument, który zwalniał średzkiego Żyda Mosche oraz jego rodzinę od podatków, za udzielenie Karolowi Luksemburskiemu pożyczki. W transakcji tej pośredniczy właśnie Jan. Resztę historii skarbu już znamy

Na dołączonym obrazku widzimy wizerunek Jana ze Środy, pochodzący z tzw. "Liber viaticus", podróżnego brewiarza, zrobionego na jego zlecenie.

Autor: Anna Celuch

Źródło ilustracji:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_ze_%C5%9Arody...

« powrót

Znani Średzianie

Newsletter