Mowa oczywiście o Bolesławie Rogatce, księciu krakowskim, południowo-wielkopolskim, śląskim, a później już tylko legnickim.

Syn tragicznie zmarłego w bitwie pod Legnicą, księcia Henryka Pobożnego i Anny, córki króla czeskiego Przemysła Ottokara I, już w dzieciństwie przysparzał zmartwień nie tylko swoim rodzicom, ale także babci, św. Jadwidze. Ta ostatnia wręcz przepowiadała jak problematyczną osobą w przyszłości będzie Bolesław, mówiąc mu często „Biada, biada tobie, Bolesławie, ile zła przyczynisz ty swojej ziemi”.

Urodził się on gdzieś pomiędzy 1220 a 1225 r., jako najstarszy syn książęcej pary (prawdopodobnie przed nim narodziła się córka Gertruda). Miał jeszcze przynajmniej 3 braci, z czego największą rolę w późniejszym życiu Rogatki mieli: Henryk III Biały i Konrad I głogowski. Imię, być może, otrzymał po swoim przodku po mieczu, Bolesławie Wysokim.

Podobno już w młodości nie odmawiał sobie wszelkich przyjemności, uprawiał hazard oraz płatał otoczeniu różnego rodzaju żarty i figle. Już w trakcie swego życia dorobił się od współczesnych mu ludzi licznych przydomków. Z XIII w. pochodzi określenie „Łysy” („Clavus”), które można znaleźć w „Kronice polskiej”, a z XIV (choć używane pewnie już w poprzednim stuleciu): „Rogatka” („Rocznik Traski”) oraz „Dziwny”/”Cudaczny” („Mirabilis”- „Nagrobki książąt śląskich”). Natomiast najpóźniejszy- „Srogi”-jest bardziej literackim przydomkiem.

Żeby Was nie zanudzać, krótko opowiem o jego rządach w odziedziczonym księstwie, a potem przejdziemy do skandali i jego powiązaniu z naszym miastem Po ojcu, Henryku Pobożnym odziedziczył cały Dolny Śląsk, sporą część Wielkopolski i ziemię krakowską (a kto miał wtedy Kraków, miał władzę zwierzchnią nad innymi książętami). Szybko jednak utracił większość z tych terenów. Również wkrótce musiał podzielić się, tym co mu zostało (Dolnym Śląskiem) z dochodzącymi do pełnoletności braćmi. W 1247 r., pod naciskiem opozycji dopuścił do władzy Henryka III Białego, a z czasem obaj mieli dobrać sobie do współrządów kolejnych dwóch: Konrada i Władysława. Współpraca jednak nie układała im się dobrze, więc zdecydowali się podzielić dzielnicę śląską na dwie części: wrocławską oraz legnicko-głogowsko-lubuską. Początkowo Bolesław wybrał tą pierwszą, szybko jednak zmienił zdanie i wybrał księstwo legnickie. Dlaczego? Może dla złota znajdowanego w rzekach Kaczawie i Wierzbiaku, może z powodu konfliktu z mieszczanami wrocławskim albo też liczył, że jego brat, Konrad, wyznaczony pierwotnie do części legnickiej, zdecyduje się jednak poświęcić karierze duchownej i zrezygnuje z współrządów. Szybko jednak okazało się, że kalkulacje Rogatki były nie trafione i zaczął żałować podjętych decyzji. Tak więc reszta życia Bolesława upłynęła na walce z młodszymi braćmi o ziemie i władzę, w ramach której posuwał się do naprawdę niecnych chwytów.

Środa Śląska leżąca pomiędzy tymi dwoma księstwami, w czasie wojny między Rogatką a rodzeństwem, często przechodziła z rąk do rąk. Od ok. 1248 r. należała do Legnicy, a od ok. 1257-1258 r. do Wrocławia, żeby w 1277 r. wrócić do Rogatki. Ostatecznie od mniej więcej 1311 r., na stałe przyłączona została do księstwa wrocławskiego. Współcześni Bolesławowi możnowładcy zarzucali mu, że był złym zarządcom, nie potrafił utrzymać porządku na swoich ziemiach i nie dbał o sprawy publiczno-państwowe oraz że nie potrafił zjednywać sobie ludzi. Sprawdza się to choćby w przypadku Środy Śląskiej. Kiedy ok. 1248 r. Rogatka ruszył na Wrocław, pozwalał niszczyć i rabować saskim najemnikom okoliczne wsie i miasteczka, które przecież chciał odzyskać i zjednoczyć ze swoimi księstwem. Taki nieszczęśliwy los spotkał naszą Środę. Za pozwoleniem Bolesława, jego żołnierze ograbili, a potem spalili, ukrywających się w kościele św. Andrzeja, średzkich mieszczan (ok. 500 lub nawet 800 osób).

To jeszcze nie koniec powiązań tego księcia z naszym miastem. Według niektórych teorii, Bolesław i jego brat Henryk III, wznieśli zamek kasztelański. Ale jest to tylko hipoteza. Za to pierwszy znany nam dokument Rogatki wydany został właśnie na średzkim zamku.

Aby osiągnąć swoje cele, często posuwał się Bolesław do porwań. Uprowadził swojego bratanka Henryka IV Probusa (Prawego) oraz biskupa Tomasza. Z tym ostatnim konflikt zrobił się na tyle poważny, iż wmieszał się w niego nawet papież Aleksander IV. Biskup Tomasz był przeciwnikiem politycznym Rogatki, za co ten splądrował jego włości, w tym wieś Kryniczno. W ruch poszły klątwy, więc Bolesław użył siły i uwięził Tomasza. Tego już było za wiele dla reszty duchowieństwa i arcybiskup Pełka rzucił swoją klątwę, zaś papież ogłosił krucjatę (sic!) przeciw księciu legnickiemu. Tu już dużego wyboru Rogatka nie miał, ukorzył się, wypuścił biskupa i odbył pokutę.

Oskarżano także Bolesława o ogromną rozrzutność, rozpustę i otaczanie się Niemcami. Aby spłacić długi, sprzedał arcybiskupowi magdeburskiemu część ziemi lubuskiej z połową miasta Lubusz (dość szybko później zawłaszczył on cały ten obszar). Rogatka był też organizatorem pierwszego, wzmiankowanego w źródłach, turnieju rycerskiego, który odbył się w Lwówku Śląskim. Był żonaty dwukrotnie. Pierwsza żona Jadwiga, która dała mu następców, zmarła po ok. 17 latach wspólnego pożycia. Plotki głosiły, że jej zgon przyspieszyły zmartwienia, jakich dostarczał jej mąż. Drugie małżeństwo zawarł z księżniczką Eufemią pomorską, która podobno, zgorszona jego rozpustnym zachowaniem i jawnym życiem z kochanką, Zofią von Dyhrn, pieszo, w jednej koszuli uciekła do ojca. Czy to była prawda czy nie, trudno rozstrzygnąć. Fakt, że Eufemia znika z księstwa małżonka i pojawia się w nim dopiero po jego śmierci.

A zmarł Bolesław 26 grudnia 1278 r. W chwili śmierci, z całej ojcowizny zostało mu tylko księstwo legnickie (głogowskie musiał oddać Konradowi). Pozostała również po nim zła sława rozpustnego, rozrzutnego i cudacznego księcia.

Autor: Anna Celuch

Na obrazku Bolesław Rogatka z kochanką Zofią von Dyhrn i ulubionym lutnistą Surianem.

Źródło ilustracji: