Wersja wysokokontrastowa
Godziny pracy Muzeum:
wtorek, piątek 9.30 – 15.30 • sobota, niedziela 12.00 – 15.00
A A A
Muzeum Regionalne w Åšrodzie ÅšlÄ…skiej
  • English
  • Polski
  • Deutsch
01.12.2020 •

ANDRZEJKI

Skoro omówiliÅ›my Katarzynki, to wypada też powiedzieć coÅ› o Andrzejkach. Choć dzieÅ„ ten jest nam dobrze znany, to jednak zawsze znajdÄ… siÄ™ jakieÅ› ciekawe zwyczaje do wyjaÅ›nienia, np. po co mÅ‚ode panny, w stroju Ewy, osypywaÅ‚y siÄ™ ziarnami konopi albo do czego im byÅ‚y potrzebne mÄ™skie spodnie w ogródku. Jeżeli chcecie dowiedzieć siÄ™ coÅ› wiÄ™cej o tradycjach andrzejkowych, to zapraszamy do czytania.
 
Zabawy andrzejkowe, zwyczajowo, odprawiane sÄ… 29 listopada, czyli w wigiliÄ™ dnia Å›w. Andrzeja. Choć raczej powinnam napisać wróżby, gdyż ze wzglÄ™du na czas adwentu, gÅ‚oÅ›ne imprezy i taÅ„ce byÅ‚y zakazane („Katarzyna Å›miechem, Andrzej grzechem”). Pierwsze wzmianki o tych zwyczajach można spotkać już w XVI w.. O laniu wosku przez mÅ‚ode panny wspomina w swoim utworze „Justyn i Konstancja” (1557 r.) M. Bielski. ŹródÅ‚a tego Å›wiÄ™ta nie sÄ… jednak nam znane. Niektórzy wywodzÄ… je ze starożytnej Grecji lub wiążą z kultem germaÅ„skiego boga miÅ‚oÅ›ci i pÅ‚odnoÅ›ci Freya.
PoczÄ…tkowo dziewczyny na wydaniu, do matrymonialnych wróżb andrzejkowych, podchodziÅ‚y bardzo poważnie i odprawiaÅ‚y je w samotnoÅ›ci oraz odosobnieniu. Na Kresach Wschodnich panny siaÅ‚y w garnkach lub na skrawku pola, ziarna lnu lub konopi (byÅ‚y tzw. ogródki/poletka Å›w. Andrzeja). I tu wÅ‚aÅ›nie potrzebne byÅ‚y im mÄ™skie spodnie, bo nimi zagrabiaÅ‚y ziemiÄ™, a wszystko po to, aby w domu pojawiÅ‚ siÄ™ jak najszybciej konkurent do rÄ™ki. Tymi ziarnami wysypywano także podÅ‚ogÄ™ wokóÅ‚ Å‚óżka bÄ…dź wypeÅ‚niano poÅ›ciel. A czasami mÅ‚ode panny obsypywaÅ‚y nim swoje nagie ciaÅ‚a, by przyciÄ…gnąć do siebie szczęście w miÅ‚oÅ›ci, małżeÅ„stwie i macierzyÅ„stwie.
OczywiÅ›cie istniaÅ‚y również wróżby zwiÄ…zane z snami. Dziewczyny caÅ‚y dzieÅ„ poÅ›ciÅ‚y, nastÄ™pnie wieczorem modliÅ‚y siÄ™ do Å›w. Andrzeja, po to, aby w nocy ukazaÅ‚ im siÄ™ przyszÅ‚y mąż. Tu również najlepsze efekty dawaÅ‚o schowanie mÄ™skiej bielizny pod poduszkÄ™, ale, co ciekawe, owijano nimi cegÅ‚Ä™ albo kamieÅ„ i na tym spano. Å»eby zaÅ› uchronić siÄ™ w nocy przed upiorami i zÅ‚ymi duchami, smarowano ramy okien, drzwi i furtek czosnkiem. W podobnym celu, w poÅ‚udniowo-wschodniej Polsce, palono ogniska przed domem.
MÅ‚ode panny, tak samo jak panowie w Katarzynki, ucinaÅ‚y gaÅ‚Ä…zkÄ™ wiÅ›ni lub czereÅ›ni i czekaÅ‚y, czy WigiliÄ™ Bożego Narodzenia zakwitnie. Do wróżb można byÅ‚o wykorzystać także zwierzÄ™ta. Rozrzucano koÅ›ci z wypisanymi imionami i wypuszczano gÅ‚odnego psa-którÄ… kość pierwszÄ… chwyci, tak bÄ™dzie nazywać siÄ™ przyszÅ‚y mąż. Albo dawno kurze wodÄ™ i ziarno, jeżeli zaczęła najpierw pić, to potencjalny małżonek bÄ™dzie pijakiem, a jeżeli zacznie jeść, to trafi siÄ™ gospodarny towarzysz życia.
Dopiero później doszÅ‚y inne wróżby matrymonialne, odprawianie już w wiÄ™kszym gronie (oczywiÅ›cie wyÅ‚Ä…cznie panny) i bardziej wesoÅ‚ym. ByÅ‚y to znane nam lanie wosku bÄ…dź losowanie przedmiotów. Ta ostatnia polegaÅ‚a na chowaniu pod talerzami różnych rzeczy-w zależnoÅ›ci od tego co siÄ™ wybraÅ‚o, taki los czekaÅ‚ danÄ… pannÄ™. PrzykÅ‚adowo: liść oznaczaÅ‚ staropanieÅ„stwo, obrÄ…czka- Å›lub, zaÅ› różaniec-zakon.
Z czasem Andrzejki staÅ‚y siÄ™ zabawÄ… przeznaczonÄ… dla mÅ‚odych obojga pÅ‚ci i być może dlatego, Katarzynki straciÅ‚y na swojej popularność. Wróżby wróżbami, ale mimo wszystko Å‚atwiej znaleźć przyszÅ‚ego partnera/partnerkÄ™, w czasie spotkania w wiÄ™kszym gronie wÅ‚asnych rówieÅ›ników.
Autor: Anna Celuch
ŹródÅ‚a ilustracji:
1. H. Siemiradzki „Noc Å›w Andrzeja-Wróżbita”
2. Zofia Malczewska-praca wykonana na zajęciach w Centrum Kultury Alternatywnej.
Rys. 2
« powrót
  • Zadaj pytanie
  • Kalendarium
  • Galeria zdjęć
  • E-kartki
  • Multimedia

Newsletter