Czarna Å›mierć, jedna z najbardziej Å›miercionoÅ›nych pandemii w historii i jednoczeÅ›nie najbardziej znana wÅ›ród wspóÅ‚czesnego spoÅ‚eczeÅ„stwa. Swój szczyt w Europie osiÄ…gnęła w latach 1347-1351, ale swoim zasiÄ™giem objęła również AzjÄ™, Bliski Wschód i część Afryki. OdpowiadaÅ‚a za niÄ… ta sama bakteria, która wywoÅ‚aÅ‚a DżumÄ™ Justyniana. Szacuje siÄ™, że spowodowaÅ‚a Å›mierć ok. 75-200 milionów ludzi: 30-60% mieszkaÅ„ców Europy, ok. 30% ludnoÅ›ci Bliskiego Wschodu i ok 40% mieszkaÅ„ców Egiptu. Nawroty dżumy trwaÅ‚y aż do XIX w. Nazwa "Czarna Åšmierć" jest prawdopodobnie pomyÅ‚kÄ… w tÅ‚umaczeniu z jÄ™zyka Å‚aciÅ„skiego wyrażenia "atra mors" („straszna/czarna Å›mierć”). ÓwczeÅ›ni mieszkaÅ„cy Europy nazywali jÄ… "Wielki Pomór" lub "Wielka Zaraza", a pisarze "Wielka Åšmiertelność". OkreÅ›lenie "czarna Å›mierć" pojawia siÄ™ po raz pierwszy w XVI-wiecznych kronikach duÅ„skich i szwedzkich, raczej dla podkreÅ›lenia grozy i tajemniczoÅ›ci tej choroby, niż ze wzglÄ™du na charakterystycznÄ… barwÄ™ zmian skórnych u zarażonych.

ŹródÅ‚o dżumy znajdowaÅ‚o siÄ™ prawdopodobnie w Chinach. Jedwabnym Szlakiem, wraz z armiÄ… mongolskÄ…, dotarÅ‚a na Krym. Jedna z hipotez zakÅ‚ada, że MongoÅ‚owie, podczas oblężenia Kaffy, użyli ciaÅ‚ zarażonych osób, jako broni biologicznej. Aby ratować swoje życie, genueÅ„scy kupcy, uciekli z miasta na pokÅ‚adzie swoich galer i dopÅ‚ynÄ™li do sycylijskich portów. StamtÄ…d epidemia rozprzestrzeniÅ‚a siÄ™ na caÅ‚Ä… EuropÄ™. Prawdopodobnie byÅ‚o to tylko jedno ze źródeÅ‚-dżuma na nasz kontynent dotarÅ‚a z różnych miejsc, niezależnie od siebie. Choroba przenoszona byÅ‚a przez szczury i pchÅ‚y. Brak higieny osobistej oraz zaÅ›miecenie i przeludnienie ówczesnych miast byÅ‚y przyczynÄ… tak szybkiego rozwoju epidemii. ÓwczeÅ›ni lekarze natomiast uważali, że za CzarnÄ… Åšmierć odpowiada koniunkcja trzech planet w 1345, powodujÄ…ca „wielkÄ… zarazÄ™ w powietrzu”.

Objawy choroby byÅ‚y nastÄ™pujÄ…ce: obrzmienie w pachwinach, które później przenosiÅ‚o siÄ™ na resztÄ™ ciaÅ‚a, nastÄ™pnie na rÄ™kach, biodrach pojawiajÄ… siÄ™ czarne plamy, wszystkiemu towarzyszy gorÄ…czka oraz wymioty z krwiÄ…. WiÄ™kszość osób umieraÅ‚a na 2-7 dzieÅ„ po zarażeniu.

Skutki Czarnej Åšmierci miaÅ‚y istotny wpÅ‚yw na przemiany spoÅ‚eczne, religijne i ekonomiczne. Powrót do stanu liczebnoÅ›ci sprzed pandemii trwaÅ‚ 200 lat. MiaÅ‚a ogromny wpÅ‚yw na kulturÄ™ i sztukÄ™ i to na dÅ‚ugie lata. Najbardziej znany opis dżumy znajdziemy w dziele Boccaccia „Dekameron”. PrzyczyniÅ‚a siÄ™ również do odnowy religijnej, przeradzajÄ…cej siÄ™ niekiedy w fanatyzm. Jak w przypadku Zarazy Antoninów, zaczÄ™to szukać osób odpowiadajÄ…cych za wywoÅ‚anie epidemii. Ponieważ ówczeÅ›ni lekarze nie byli w stanie wyjaÅ›nić przyczyn choroby, ludzie zaczÄ™li upatrywać jej źródÅ‚a w gniewie Boga. A obrazić Boga mógÅ‚ brak wiary w Niego, jakiego dopuszczajÄ… siÄ™ gÅ‚ównie Å»ydzi, mieszkajÄ…cy w Europie. W ten sposób zaczęły siÄ™ wielkie pogromy, które nie ominęły również Dolnego ÅšlÄ…ska. Taki pogrom odbyÅ‚ siÄ™ też m.in. we WrocÅ‚awiu w 1349 r. Z tymi wydarzeniami wiążemy również fakt ukrycia Skarbu Åšredzkiego-najprawdopodobniej Å»yd Muscho, uciekajÄ…c przed przeÅ›ladowaniami zakopaÅ‚ caÅ‚y swój dobytek.

CzytajÄ…c o historii Czarnej Åšmierci, można siÄ™ spotkać również z opiniÄ…, iż XIV-wiecznÄ… PolskÄ™ ominęła epidemia. Dość powszechny jest poglÄ…d, iż Å›rodki bezpieczeÅ„stwa, jakie przedsiÄ™wziÄ…Å‚ król Kazimierz Wielki, uratowaÅ‚y polskie spoÅ‚eczeÅ„stwo przed losem ich sÄ…siadów. DziÅ› dość krytycznie podchodzi siÄ™ do tej hipotezy. Niektórzy badacze uważajÄ…, że dżuma dotarÅ‚a do Polski już w 1351 r., a brak jej opisu w ówczesnych kronikach, może Å›wiadczyć o jej Å‚agodnym przebiegu. WpÅ‚yw na to miaÅ‚o raczej maÅ‚e natężenie kontaktów miÄ™dzyludzkich i sÅ‚absze skomunikowanie w porównaniu z zachodniÄ… i poÅ‚udniowÄ… EuropÄ…. Temat ten jednak wymaga dalszych badaÅ„.

A w nastÄ™pnej części naszego cyklu o zarazie, która unicestwiÅ‚a potężne imperium, ale oszczÄ™dziÅ‚a mieszkajÄ…cych tam obcokrajowców.

Autor: mgr Anna Celuch